Son yıllarda dünyada ve ülkemizde asansör sektörünü ilgilendiren önemli değişiklikler yaşanmaktadır. “Asansör Anayasası” diyebileceğimiz 2014/33/AB Asansör Yönetmeliği; “Tasarım Rehberi” olarak isimlendirebileceğimiz TS EN 81-20/50 standartları; ardı ardına yayımlanan yönetmelikler ve nihayet 2018 yılı sonunda yayımlanarak yürürlüğe giren EN 81-70:2018 ve EN 81-28:2018 standartları bunlardan birkaçıdır.

Tüm bu değişikliklerde ön plana çıkan bir kavram var: TASARIM! Şayet tasarımcı mevzuata hakim olarak, bina projesi henüz tasarım aşamasındayken, sürece yerinde ve zamanında müdahil olabilirse, hem olası iş kazalarının önüne geçilebilir, hem de gereksiz risk analizi, yıkım vb. durumlarla karşılaşmadan ciddi bir tasarruf sağlanabilir. Örneğin bina henüz proje aşamasındayken, aşağıda açıklanacak kabin tiplerinden hangisinin bina için uygun olacağı önceden tespit edilerek, binada asansör için ideal ölçülerde alan bırakılması sağlanabilir.

Asansör Yönetmeliği (2014/33/AB) Ek-1 Temel Sağlık ve Güvenlik Gerekleri, madde 1.2. : “…Asansörün insan taşıma amaçlı olması durumunda ve boyutları izin vermesi halinde, kabin engellilerin girişini ve kullanımını zorlaştırmayan ve bu kişilerin kullanımını kolaylaştıran uygun tanzime imkân sağlayacak şekilde tasarlanır ve imal edilir.”

Planlı Alanlar İmar Yönetmeliği Madde 34’te: “…Tek asansörlü binalarda; asansör kabininin dar kenarı 1.20 metre ve alanı 1.80 m2’den, kapı net geçiş genişliği ise 0.90 metreden az olamaz. … Birden fazla asansör bulunan binalarda, asansör sayısının yarısı kadar asansörün bu fıkrada belirtilen ölçülerde yapılması şarttır.” hususları belirtilmiştir. Buna göre, yapılacak asansör için erişilebilirlik hususunun göz ardı edilmemesi gerektiği, bilakis en belirleyici asansör tasarım ilkelerinden birinin ‘erişilebilirlik’ olduğu çok açıktır.

EN 81-70:2018 Engelliler Dâhil Yolcu Asansörleri İçin Erişilebilirlik standardı tüm Avrupa Birliği üyesi ülkelerle birlikte, 19.11.2018 tarihinde TSE tarafından kabul edilmesiyle birlikte ülkemizde de resmen yürürlüğe girmiştir. Bununla birlikte, yeni standarda zorunlu geçiş için belirli bir süre tanındığından, mevcut durumda hem yeni standart hem de önceki sürümü yürürlükte bulunmaktadır. Ancak en geç 31.05.2020 tarihinde TS EN 81-70:2004 standardı yürürlükten kalkacak olup, bu tarihten itibaren TS EN 81-70:2018’e uymak zorunlu olacaktır. Söz konusu yeni standart henüz Türkçe’ye çevrilmediğinden, makalemizin bundan sonraki kısmı, yeni standartla gelen güncelleme ve gelişmelerin çeşitli görseller eşliğinde özeti mahiyetinde olacaktır.

EN 81-70:2018 Avrupa Standardı; engelli kişiler de dahil olmak üzere farklı nitelikteki kişiler tarafından asansörlerin eşit, güvenli ve bağımsız bir şekilde erişim ve kullanımı için asgari gereksinimleri belirtmektedir.

1. A) Yeni Standartla Gelen Başlıca Değişiklikler:
2. Zıtlık (kontrast) gereksinimleri için ayrıntılı özelliklerin eklenmesi,
3. Kapı genişliklerinde artış ve tavsiye edilen kapı yükseklikleri,
4. İki asansör kabin tipi daha ilave edilmesi,
5. Küpeşte düzenleme ve tasarımının netleştirilmesi,
6. Kumanda panelleri ve göstergelerinin tasarımı ve düzenlenmesi,

A.1) Zıtlık (Kontrast)

İnsanlarda azalan görme duyusundan azamî ölçüde istifade edebilmek için, zıt renkler daha da önemlisi zıt tonlar, nesnelerin tanımlanmasına yardımcı olmak ve tehlikelerden kaçınmak için uygun şekilde kullanılmalıdır.

Zıtlık bir yüzeyin diğer bir yüzeye karşı ışığı yansıtmasındaki farkıdır. %100 zıtlık beyaz ve siyahtır; çünkü mat siyah yüzey bütün ışığı emer (%0 yansıtıcılık). Beyaz yüzey bütün ışığı yansıtır (%100 yansıtıcılık) Renk düzeninin yeterli derecede zıtlık oluşturup oluşturmadığının tayini için basit bir metot, renk düzeninin siyah-beyaz fotokopisini ve fotoğrafını çekmektir. İyi bir zıtlık siyah ve beyaz olarak, yetersiz zıtlık ise gri içerisinde ton farkı olarak gözükecektir. Komşu yüzeyler arasında zıtlığın gerekli olduğu yerlerde için Standardın 5.1.2 maddesi Tablo 2’deki asgari Işık Yansıtma Değeri (LRV) oranlarına uyulmalıdır.

A.2) İşitilebilir Sesler

Asansörde sesli sinyal veya sesli duyuru gerektiğinde, ses seviyesi 35 ilâ 65 dB(A) arasında ayarlanabilir olmalıdır. Tren istasyonları gibi gürültülü ortamlarda 80 dB (A) seviyesine kadar ayarlanabilmeli/yükseltilebilmelidir.

A.3) Girişler – Kapı Genişliği

Durak ve kabin kapıları; otomatik ve makine gücü ile çalışan yatar kayar kapı olarak imal edilmelidir.

Kapı net giriş genişliği tip 1 kabin için en az 800 mm; tip 2, tip 3 ve tip 4 kabin için en az 900 mm ve tip 5 kabin için en az 1100 mm olmalıdır. Mevcut binalarda, kapı net giriş genişliği tip 2 kabin için en az 800 mm olmalıdır.

Kapı bekleme süresi, koşullara uygun olarak 2 ila 20 saniye arasında ayarlanabilir olmalıdır. Hareket kabiliyeti sınırlı kişiler için en az 6 sn.’lik bekleme süresi gereklidir. Kapı bekleme süresini azaltmak için kabinde bir kapı kapatma düğmesi kullanılabilir.

A.4) Kabin Boyutları

Tek girişli, karşılıklı çift girişli veya bitişik çift girişli kabinlerin iç boyutları Çizelge 1’e uygun olarak seçilmelidir.

Kabin boyutları, iskelet halindeki kabin duvarları esas alınarak içten içe ölçülmelidir. Çizelge 1’de verilen kabin boyutlarını azaltan dekoratif kaplamalar (duvar rötuşları) her bir duvar için 15 mm’den daha kalın olmamalıdır.

A.5) Kabin İçerisindeki Donanım

Tutamak (küpeşte), Kabin Kumanda Panelinin bulunduğu duvar tarafına aşağıdaki şekilde monte edilmelidir:

1. Kabin Kumanda Panelindeki düğme ve kumandalara engel olmaması için Küpeşte, bu panele denk gelen yerlerde kesilmelidir.
2. Eğer kısa kenar en azından ortalama 400 mm’lik küpeşte monte etmeye uygun değilse, kumanda panelinin sadece bir kenarına küpeşte monte edilebilir.
3. Küpeştenin kavrama kısmı, en az 10 mm yarıçapına sahip 30 mm ile 45 mm kesitsel ebatlarda olmalıdır.
4. Duvar ile küpeşte kavrama kısmı arasındaki boşluk en az 35 mm olmalıdır.
5. Küpeşte kavrama kısmının üst kenarının yerden yüksekliği, bitmiş zemin seviyesinden 900 mm ± 25 mm olmalıdır.
6. Küpeşte bitim uçları kapatılmalıdır. Çıkıntılı uçlara çarpma riski olduğu durumlarda, örneğin küpeştenin Kabin Kumanda Paneli önünde kesildiği yerlerde, küpeşte duvara doğru kıvrılmalıdır.
   • Tip 1, 2 ve 3 no.lu kabinlerde küpeşte, kabin giriş genişliğini kısıtlayacaksa karşı duvara monte edilebilir.
   • 4 ve 5 no.lu kabin tipleri için, karşı duvara veya arka duvara ikinci bir küpeşte monte edilmelidir.
   • Kabin duvarlarının yerden 800 mm’ye kadar yükseklikteki alt kısımlarına ilave bir donanım eklenmeyecektir. Böyle bir durum, tekerlekli sandalye veya diğer yürüme aletleri kullanan yolcuların yerleşmesini ve dönüşünü kısıtlayabilir. Bu, özellikle asgari derinliği kısıtlanan Tip 1 ve Tip 2 kabinler ile kısa kenarın asgari boyutu kısıtlanan Tip 4 kabinler için geçerlidir.
   • Tip 1, Tip 2 ve Tip 3 kabinlerde yolcunun kabinden geri geri çıkarken arkasındaki engelleri fark edebilmesi amacıyla bir cihaz (örneğin, küçük bir ayna) takılmalıdır. Ayna kullanılacaksa TS EN 81-20 gereği “lamine ayna” olmalıdır.
   • Kabinin zemini kaymaya karşı dirençli olmalı. Asansör sahanlık bölgesinde kullanılan malzeme, kabin zemininde de kullanılabilir.

B- Kumanda Panelleri ve Göstergeler

B.1) Durak Kumanda Cihazları

Tek asansör olduğu durumlarda durak çağrı butonları, kapı kasasına monte edilebilir. Bu durumda butonun bulunabileceği herhangi bir girintinin derinliği 250 mm’den fazla olmamalıdır. Bu butonlar en yakın duvara olan mesafesi en az 500 mm (tercihen 700 mm) olmalıdır. En az 2 asansör var ise, durak çağrı butonları asansörlerin arasında olmalıdır. (bkz. şekil-3)

B.2) Kabin Kumanda Panelleri

Kabin Kumanda Paneli aşağıdaki gibi yan duvarda yer almalı / konumlandırılmalıdır:

1. Ortadan açılan kapılı asansörlerde, kabine girerken sağ tarafta,
2. Yana açılan kapılı asansörlerde, kapının kapanma kenarı tarafında olmalıdır.
3. Kabin Genişliği 1600 mm’den fazla olduğunda, Kabin Kumanda Paneli kabinin her iki yan duvarında da olmalıdır.
4. Bitişik çift girişli kapılardan oluşan kabinlerde Kabin Kumanda Paneli, kapının olmadığı her bir duvarda olmalıdır.

Herhangi bir buton ile komşu duvar köşesi arasındaki yanal asgarî mesafe asgari 400 mm olmalıdır. (Bkz. şekil 4)

B.3) Durak Göstergeleri

Ortak kumandalı asansörlerde, durakta bekleyen kişilere kabinin bir sonraki hareket yönünü gösteren ‘ışıklı gösterge okları’, kapının üzerinde veya yanında konumlandırılmalıdır. Gösterge okları zeminden 1800 mm ilâ 2500 mm yukarıda, durak tarafından görüş açısı yatayda 140°, dikeyde 70° olacak şekilde monte edilmelidir. Okların yüksekliği asgari 40 mm olmalıdır.

Tek asansörler için gösterge okları, yer döşemesinden 1600 ilâ 2000 mm yükseklikte kabin içerisinde konumlandırılabilir. (Kapılar açıkken duraktan açıkça görülebilir olmalıdır.)

Okların aydınlatılmasına sesli sinyaller eşlik etmelidir. Sesli sinyallerde, yukarı yönler için bir ses, aşağı yönler için iki ses olmalıdır.

Durakta, kapının açılmaya başladığı sesli bir işaret ile bildirilmelidir. Kapının kendi gürültü seviyesi 45 dB(A) ve üzeri ise bu ses yeterli olacaktır.

B.4) Kabin Göstergeleri

Konum göstergesi, Kabin Kumanda Panelinin üzerinde veya üst kısmında olmalıdır. Göstergenin merkez hattı, bitmiş zemin seviyesinden 1600 mm ilâ 1800 mm yukarıda katları gösteren rakamların yüksekliği 30 mm ile 60 mm arasında olmalıdır.

C- Artırılmış Erişilebilirlik ve Kullanılabilirlik İçin Rehberlik (Bilgi amaçlı)

Özellikle tren istasyonu, hastane, huzurevi vb. gibi yüksek derecede veya muhtelif engelleri olan yolcuların asansörleri kullanabildiği yerlerde asansörlerin kullanımını ve erişimini iyileştirmek için aşağıdaki hususlar göz önünde bulundurulabilir.

1. Şeffaf malzemelerin neden olduğu karışıklığı önlemek ve asansör girişlerinin kolayca tanımlanmasını sağlamak için cam kapılar işaretlenmelidir. Binada duvarlar ve kapılar için de aynı işaretleme kullanılabilir.
2. Asansörlerin panoramik olması, yolcuların panik olma riskinin azaltılmasında ve asansörde kalma halinde asansör dışındaki kişilerle iletişim kurmasında yardımcı olabilir. Bununla birlikte, yükseklik korkusu olanların durumunu ise olumsuz etkileyebilir.
3. Kat ve kabin kapılarının yüksekliği ve kabinin net yüksekliği en az 2100 mm olmalıdır.
4. Tutamaklar kapının olmadığı tüm kabin duvarlarına monte edilmelidir.
5. Işık kaynağının neden olduğu parlama, optik karışıklık ve yansımayı önlemek için kabin duvarları mat yüzeylere sahip olmalıdır. Eğer kabinde ayna bulunuyorsa, kabin zemini ile aynanın alt kenarı arasındaki dikey mesafe en az 300 mm olmalıdır.

Kaynakça:

1. Asansör Yönetmeliği (2014/33/AB), 29.06.2016 tarih ve 29757 sayılı R.G.
2. EN 81-70:2018 Safety Rules for the construction and installation of lifts – Particular applications for passenger and goods passenger lift – Part 70: Accessibility to lifts for persons including persons with disability
3. TS EN 81-70:2004 Asansörler – Yapım ve montaj için güvenlik kuralları – Yolcu ve Yük asansörleri İçin Özel Uygulamalar – Bölüm 70: Engelliler Dâhil Yolcu Asansörleri için Erişilebilirlik
4. Planlı Alanlar İmar Yönetmeliği, 03.07.2017 tarih ve 30113 sayılı R.G.
5. TS EN 81-20:2014 Asansörler – Yapım ve montaj için güvenlik kuralları – İnsan ve yük taşıma amaçlı asansörler- Bölüm 20: İnsan ve yük asansörleri

 

 

http://www.elevatorworld.com.tr adresinden alınmıştır.